ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ - ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΓΙΑ ΑΜΕΣΑ ΜΕΤΡΑ

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ - ΕΙΣΗΓΗΣΗ ΓΙΑ ΑΜΕΣΑ ΜΕΤΡΑ

Με βαθιά ανησυχία βλέπουμε κάθε μέρα νέα στοιχεία που δείχνουν ότι η διεθνής οικονομική κρίση, αποτέλεσμα αλόγιστης απελευθέρωσης των αγορών, της οικονομικής ανισότητας και της ιδιωτικής απληστίας, απειλεί την πατρίδα μας. Απειλεί βέβαια πρώτα και κύρια τους οικονομικά αδύναμους, τους μισθωτούς, τους μικροεπαγγελματίες της πόλης και του χωριού, τους άνεργους, τους μετανάστες. Απειλεί όμως γενικότερα και την κοινωνική και ηθική συνοχή.

Μπροστά σ’ αυτή την απειλή κανείς, καμία πολιτική δύναμη, κοινωνική τάξη ή ομάδα δεν έχει δικαίωμα να παραμένει αδρανής, ή να προτάσσει το εγωιστικό συμφέρον πάνω από τη Συνταγματική επιταγή να συμμετέχουν όλοι στα κοινά βάρη ανάλογα με τις δυνάμεις τους.

Σ’ αυτή τη βάση θεωρούμε ότι και τα ακόλουθα μέτρα άμεσης κοινωνικής προστασίας μπορούν να γίνουν αντικείμενο δημόσιας συζήτησης και πολιτικής συμφωνίας.

Εξαρχής πρέπει να διευκρινιστεί ότι τα μέτρα αυτά προτείνονται ως συμβολή στην αντιμετώπιση της κρίσης, και όχι ως ολοκληρωμένη λύση εξόδου από την κρίση, και άλλωστε απαιτούν πολλή εμβάθυνση και επεξεργασία. Αν όμως κριθεί ότι κινούνται στη σωστή κατεύθυνση, επόμενα βήματα μπορούν ν’ ακολουθήσουν.

Επίσης, τα μέτρα που προτείνονται δεν διεκδικούν πρωτοτυπία. Με λιγοστές εξαιρέσεις, τα περισσότερα ήδη αναφέρονται σε προγράμματα πολιτικών δυνάμεων, προτάσεις κοινωνικών φορέων, ή έχουν εφαρμοστεί κατά περιόδους στις ΗΠΑ ή σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης.

1. Άμεση ανακούφιση των δανειοληπτών από τους πλειστηριασμούς και την τραπεζική υπερχρέωση.

Είναι φανερό ότι για τη δυσπραγία μεγάλου αριθμού νοικοκυριών σοβαρή ευθύνη φέρουν και οι τράπεζες, με τον αλόγιστο υπερδανεισμό. Επιβάλλεται επομένως νομοθετική ανακούφιση, κατ’ αναλογία παλαιότερων μέτρων για τον ανατοκισμό («πανωτόκια»). Είναι δυνατό να νομοθετηθεί π.χ. διετής αναστολή κατασχέσεων-πλειστηριασμών για την επιδίωξη τραπεζικών δανείων και πιστώσεων μέχρι ύψους (ενδεικτικά) 60.000 ευρώ κατά κεφάλαιο, όπως και περιορισμός ληξιπρόθεσμων τόκων στο ισόποσο του κεφαλαίου.

[Σήμερα με τον Νόμο 3714/2008 ισχύει περιορισμένη προστασία, μόνο της α’ κατοικίας, για οφειλές έως 20.000 ευρώ εφόσον δεν έχει παρασχεθεί υποθήκη ή προσημείωση. Κατ’ άρθρο 39 Ν.3259/2004 ληξιπρόθεσμοι τόκοι περιορίζονται στο διπλάσιο του κεφαλαίου.]

2. Να προχωρήσει αμέσως ένα μεγάλο πρόγραμμα εργατικής κατοικίας.

Αυτή είναι η αποστολή του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας (ΟΕΚ), ο οποίος πρέπει να ενισχυθεί σημαντικά με δημόσιους πόρους Δάνεια εργατικής κατοικίας με ευνοϊκούς όρους μπορούν να δίνονται από τον ΟΕΚ για τους μισθωτούς, από το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων (ΤΠΔ) για τους δημοσίους υπαλλήλους, από το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο με δημόσια επιδότηση για τους μικρούς επαγγελματίες. Η πρώτη κατοικία πρέπει ν’ απαλλάσσεται από ΦΠΑ μέχρι καθορισμένο ποσό, ενδεικτικά 150.000 ευρώ, ανάλογα και με την οικογενειακή κατάσταση. Το πρόγραμμα στέγασης μπορεί ασφαλώς να αφορά και την αγορά έτοιμων κατοικιών, συμβάλλοντας στην κίνηση των κατασκευών και της κτηματαγοράς. Δεν αποκλείονται επίσης συλλογικά δημόσια στεγαστικά προγράμματα, των δήμων ή άλλων κοινωνικών φορέων.

3. Να διασφαλιστεί με αξιοπρέπεια η καθημερινή διατροφή του πληθυσμού.

Πληθαίνουν οι ειδήσεις για ανθρώπους που κυριολεκτικά στερούνται το ψωμί, ή ψάχνουν τα ληγμένα τρόφιμα. Είναι υποχρέωση της Πολιτείας να διασφαλίσει το βασικό ανθρώπινο δικαίωμα της καθημερινής διατροφής. Αυτό μπορεί να γίνει με γενίκευση του θεσμού των κοινωνικών παντοπωλείων, με δικαίωμα ημερήσιου δελτίου τροφίμων για όσους δεν συμπληρώνουν το ελάχιστο αφορολόγητο εισόδημα, ή ακόμη και με τη διοργάνωση σχολικών ή δημοτικών συσσιτίων όταν οι συνθήκες το επιβάλλουν. Σε παράλληλη κατεύθυνση κινούνται οι προτάσεις για τη θέσπιση ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος.

[Στις Ηνωμένες Πολιτείες το πρώτο πρόγραμμα δελτίου τροφίμων –Food Stamp Program- εφαρμόστηκε την περίοδο 1939-1943. Παρόμοια προγράμματα ισχύουν από το 1961 μέχρι σήμερα χωρίς διακοπή. Στη Βρετανία θεωρείται ότι το πρόγραμμα δελτίου τροφίμων τη δεκαετία του 1940-1950 εξασφάλισε ισορροπημένη διατροφή και βελτίωσε την υγεία του πληθυσμού.]

4. Να ξεκινήσει αμέσως ένα μεγάλο πρόγραμμα εργασίας για όλους.

Είναι απαράδεκτο να υπάρχουν πιεστικές κοινωνικές ανάγκες, για την υγεία, την εκπαίδευση, τη φροντίδα των ηλικιωμένων, την καθαριότητα, και συγχρόνως να στοιβάζονται άνθρωποι στην ανεργία χωρίς ευκαιρίες. Είναι εξίσου απαράδεκτο να ερημώνεται η ύπαιθρος και τα νησιά μας, ενώ υπάρχουν άνθρωποι –ημεδαποί ή μετανάστες, αδιάφορο- που είναι έτοιμοι να εργαστούν και να ζήσουν, με λογικό κίνητρο, στα χωριά. Με ευθύνη του Οργανισμού Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ, αρχικά ΝΔ 2961/1954 και ήδη Ν.°2956/2001) μπορούν να αναπτυχθεί ένα μεγάλο πρόγραμμα εργασίας με επίκεντρο τα Νοσοκομεία, τις Κοινωνικές Υπηρεσίες, τον Ερυθρό Σταυρό, το Δασαρχείο, τους γεωργικούς συνεταιρισμούς κλπ όπου καθένας θα μπορεί να λάβει εκπαίδευση και να εργαστεί, με νόμιμο βασικό ημερομίσθιο. Αυτό το πρόγραμμα θα πρέπει να ισχύει και για τους πρόσφυγες ή μετανάστες.

[Όταν τον Ιανουάριο 1933 στις ΗΠΑ ανέλαβε ο πρόεδρος Ρούζβελτ, υπήρχαν 15 εκατομμύρια άνεργοι. Περίπου τόσες θέσεις απασχόλησης δημιούργησε μέσα στη διετία 1933-1934 ο νεοσύστατος οργανισμός FERA [Federal Emergency Relief Administration, Ομοσπονδιακή Διοίκηση Έκτακτης Συνδρομής] μαζί με τη CWA [Διοίκηση Δημοσίων Έργων] στις κατασκευές, την υγεία, την εκπαίδευση, αλλά και με ειδικά προγράμματα, από τη συγκομιδή αγροτικών προϊόντων μέχρι τη δωρεάν διανομή ή την ανταλλαγή ρουχισμού.]

5. Άμεση παραγωγική αξιοποίηση ανεκμετάλλευτων ιδιοκτησιών.

Η ιδιοκτησία είναι δικαίωμα, αλλά κατά το Σύνταγμα συνεπάγεται υποχρεώσεις. Ουδείς ιδιοκτήτης δικαιούται ν’ αδιαφορεί όταν η ιδιοκτησία του γίνεται απειλή για τη δημόσια υγεία ή την ασφάλεια. Είναι πρόκληση να ρημάζουν οικοδομές όταν γύρω πληθαίνουν οι άστεγοι. Κατ’ άρθρο 18.3 του Συντάγματος και τη νομοθεσία περί επικινδύνων οικοδομών τα κτίρια αυτά πρέπει να επιτάσσονται, ώστε το Δημόσιο να διενεργεί τις αναγκαίες επισκευές και να προβαίνει σε κοινωνική χρήση ή επωφελή διαχείριση, λογοδοτώντας στον ιδιοκτήτη -εάν και όταν εμφανισθεί- μετ’ αφαίρεση εύλογης αμοιβής και εξόδων. Η ίδια αρχή εφαρμόζεται στην ανεκμετάλλευτη γαιοκτησία, που πρέπει να υπαχθεί σε ειδική βαρύτερη φορολογία.

6. Ριζική στροφή από την έμμεση στην άμεση φορολογία. Ελαχιστοποίηση του ΦΠΑ με εξαίρεση τα είδη πολυτελείας.

Μείωση γενικού συντελεστή ΦΠΑ στο ελάχιστο Κοινοτικό 15%, και στο ελάχιστο μειωμένο 4,5% για τρόφιμα, κοινή ωφέλεια, βιβλία, παιδικά ρούχα (εκτός πολυτελείας δηλ. άνω ορισμένης αξίας ανά κατηγορία). Κατάργηση αναχρονιστικών τελών, απαλλαγών και φόρων όπως αναλογικών τελών χαρτοσήμου, εισφοράς 0,6% Ν.128/75 (επί τόκων δανείων) κλπ.

7. Ενίσχυση των πόρων του Δημοσίου με ανάλογη συμμετοχή των ισχυρότερων.

Όλες οι δημόσιες δράσεις που προτείνονται εδώ απαιτούν σημαντικούς πόρους. Ο εξωτερικός δανεισμός δεν είναι ανεξάντλητος, και συνεπάγεται επαχθείς δεσμεύσεις και όρους. Επομένως το Δημόσιο πρέπει για τις δράσεις αυτές να χρηματοδοτηθεί κυρίως από την εσωτερική συνεισφορά. Συγχρόνως να περικοπεί κάθε δημόσια σπατάλη, ώστε ν’ απελευθερωθούν πόροι για τις κοινωφελείς δράσεις.

Είναι δυνατή μια μεγάλη έκδοση μακροπρόθεσμων ομολόγων Δημοσίου μικρών ονομασιών («λαϊκά ομόλογα») που θα διατεθούν όχι στις τράπεζες αλλά στο ευρύ κοινό, ενδεικτικά μέσω Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου. Το προϊόν της ομολογιακής έκδοσης θα είναι δεσμευμένο για συγκεκριμένα δημόσια προγράμματα. Εύποροι δωρητές μπορούν να κληθούν να συμμετάσχουν με σημαντικά ποσά.

Αν τα εθελοντικά μέτρα δεν αρκούν, είναι δυνατό να νομοθετηθεί αναγκαστικός εσωτερικός δανεισμός. Βουλευτικές αποζημιώσεις, επιχορηγήσεις πολιτικών κομμάτων, υψηλοί μισθοί-συντάξεις Δημοσίου άνω (ενδεικτικά) του τριπλασίου του βασικού μισθού μπορούν να εξοφλούνται με ομόλογα Δημοσίου κατά το υπερβάλλον. Ανάλογη έκτακτη φορολογία μπορεί να νομοθετηθεί για τις υψηλές αμοιβές του ιδιωτικού τομέα. Οι στρατιωτικές δαπάνες είναι βέβαιο ότι μπορούν να περιοριστούν με μείωση της σπατάλης, χωρίς εξασθένιση των αμυντικών δυνατοτήτων. Οι διαφημίσεις Υπουργείων κλπ πρέπει να καταργηθούν, Η Εκκλησία πρέπει να υπαχθεί σε κανονική φορολογία, και να επανεξεταστεί η μισθοδοσία κληρικών από το Δημόσιο.

Σημαντικό εδώ να τονιστεί ότι κάθε περικοπή πρέπει να γίνεται για να στραφούν δημόσιοι πόροι σε παραγωγικότερη κατεύθυνση. Το συνολικό δημοσιονομικό αποτέλεσμα πρέπει να είναι επεκτατικό, και όχι συσταλτικό. Αυτό σημαίνει αντίθεση προς τη σημερινή κυρίαρχη πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η έκδοση μεγάλου ευρωπαϊκού ομολογιακού δανείου από την Κεντρική Τράπεζα ή την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων με αναπτυξιακό προσανατολισμό τις δημόσιες υποδομές, υγεία, παιδεία, είναι απολύτως εφικτός στόχος και σ’ αυτή την κατεύθυνση πρέπει να αναπτυχθεί μεγάλη πολιτική εκστρατεία.

8. Δημόσια διαφάνεια και έλεγχος εκ μέρους των πολιτών.

Όλες αυτές οι δημόσιες δράσεις, και η συνεισφορά των πολιτών, προϋποθέτουν μια μεγάλη αλλαγή στη Δημόσια Διοίκηση. Κάθε φόρος πρέπει να είναι διαφανής και αφιερωμένος στον συγκεκριμένο σκοπό για τον οποίο ψηφίζεται. Κάθε δημόσια υπηρεσία πρέπει να δέχεται τον καθημερινό έλεγχο του κοινού. Εδώ μπορεί να συμβάλει η ανάπτυξη γραφείων Συνήγορου του Πολίτη, της Επιθεώρηση Δημόσιας Διοίκησης αλλά και μορφές άμεσης πρωτοβουλίας των πολιτών, για τις οποίες πρέπει ν’ αναζητηθεί κατάλληλη θεσμική κατοχύρωση.

Διονύσης Διβάρης